دریاچه‌ های چاه نیمه

نام انگلیسی:  Chahnimeh lakes    

نام فارسی :  دریاچه‌ های چاه نیمه 

مجموعه دریاچه های چاه نیمه در استان سیستان و بلوچستان واقع است. چاه نیمه ها كه چهار گودال طبیعی آب را شامل می شود در 35 كیلومتری زابل در شهرستان زهك قرار گرفته است. قطع جریان آب هیرمند به مرز ایران و در نهایت خشكسالی 10 ساله اخیر سبب بروز مشكلات عدیده ای برای ساكنان دشت سیستان و به تبع آن شهرستانهای همجوار شده است. در مواقع کم‌آبی، آب آشامیدنی تمام منطقه سیستان و شهرستان زاهدان و نیز قسمتی از آب کشاورزی سیستان از این دریاچه مصنوعی تأمین می‌شود. در حاشیه آب‌های زلال چاه نیمه، پارک جنگلی و باغ وحشی احداث شده که منظره زیبایی را به وجود آورده است و بزرگ‌ترین تفریحگاه جنوب شرق کشور به حساب می‌آید.

 رودخانه هيرمند زابل، تنها شريان حياتي سيستان است كه از طرف كوههاي بابا در افغانستان سرچشمه مي‌گيرد، و پس از طي مسافتي در حدود 1050 كيلومتر وارد درياچه هامون مي‌شود. كه البته در مدت هفت سال خشكسالي هيچ آبي وارد درياچه هامون نشده و اين درياچه با تمام زيبائي اش به گودالي پر از شن و خاك تبديل شده است. تمام آب مصرفي دشت سيستان از طريق اين رود تأمين مي‌شود. در ضمن، دوام رودخانه‌هاي منشعب از آن و درياچه و مخازن چاه نيمه، همه بستگي به جريان آب هيرمند دارد.

هيرمند در مرز ايران و افغانستان به دو شعبه تقسيم مي‌شود. شعبه اصلي كه به نام رود مشترك ناميده مي‌شود قسمتي از مرز مشترك دو كشور را تشكيل مي‌دهد، سپس وارد افغانستان مي‌شود. شعبه ديگر، در خاك ايران است كه خود به دو شاخه تقسيم مي‌شود. يكي به طرف چاه نيمه ها و ديگري به طرف مناطق كوهك و زهك مي‌رود كه دو سد انحرافي در اين دو منطقه بر روي آن احداث شده است.

سد سيستان نيز بر روي شاخه‌اي كه از طريق چاه نيمه تأمين مي‌شود، احداث شده است در قسمت جنوب دشت سيستان و در حوالي مصب هيرمند، گودال‌هاي طبيعي بزرگي وجود دارد كه در حال حاضر از آنها بهره‌برداري مي‌شود. اين گودال‌ها ضمن ذخيره‌آب براي آبياري مناطق بيشتري از سيستان، از زيان‌هاي وارده در مواقع سيلابي شدن رودخانه هيرمند جلوگيري مي‌كند.

مساحت اين مخازن كه به صورت درياچه كوچكي در آمده، در حدود چهار هزار و هفتصد هكتار است. از اين مخازن علاوه بر آبياري، مي‌توان براي پرورش ماهي نيز استفاده كرد. حداكثر گنجايش اين مخازن ششصد و شصت ميليون متر مكعب است و ظرفيت قابل بهره‌برداري سالانه آن تا سيصد و چهل ميليون متر مكعب نيز مي‌رسد كه در حال حاضر چاه نيمه هاي 1تا3 مورد استفاده قرار گرفته و در كنار آنها چاه نيمه چهارم در حال احداث مي باشد.

 مجتمع علمي - تحقيقاتي دانشگاه زابل مشهور به چاه نيمه واقع در منطقه سيستان و بلوچستان از جمله مناطقي است كه دستاوردهاي علمي وزارت علوم را به شكلي علمي و همراه با بازتاب هاي بين المللي نمايان مي كند . مرور فعاليت هاي علمي تحقيقاتي در اين منطقه كه با محوريت دانشگاه زابل صورت مي گيرد، به همراه دستاوردها و نتايج علمي حاصل از آن، مهر تاييد ديگري بر قابليت هاي متخصصان و دانشمندان جوان ايراني است كه بار ديگر، ايران و ايراني بودن را در ابعاد علمي و تخصصي بين الملل متبلور مي كند .پيشرفت سريع طرح ها و توسعه روزافزون مجتمع در شرايط سخت اقليمي زابل و فقر امكانات و منابع مالي در حالي صورت گرفته كه به اعتقاد ساكنان منطقه و كساني كه در گذشته هاي نه چندان دور از اين منطقه بازديد كرده اند، دشت زهك (محل كنوني مجتمع) كه به دليل خشكي و وزش طوفان هاي شديد صرفا به عنوان محلي براي عبور و مرور كاروان هاي قاچاق و توسط افراد خاطي مورد استفاده قرار مي گرفته، در حال حاضر به نگين سيستان مبدل شده است.

مجتمع بقيه الله الاعظم عج چاه نيمه دانشگاه زابل را بايد يكي از خدمات ارزشمند در منطقه سيستان قلمداد كرد . موقعيت ويژه اين پژوهشكده از نظر استقرار در حاشيه شاخه اصلي ورودي رودخانه هيرمند به داخل خاك ايران و همچنين مخازن عظيم آب چاه نيمه هاي زابل با حجم نهايي بيش از يك ميليارد و 500 ميليون مترمكعب بسيار حائز اهميت است.

چاه نيمه چاله هاي طبيعي بزرگي در فاصله 50 كيلومتري شهر زابل است و آب مازاد رودخانه هيرمند به وسيله كانالي به آن هدايت مي شود. در مواقع كم آبي، آب شرب و قسمتي از آب كشاورزي سيستان از اين درياچه مصنوعي تامين مي شود. براساس مطالعات و نظرات كارشناسي، محققان ژاپني و طراحان چاه نيمه، به منظور كمك به حفظ، نگهداري و جلوگيري از آلودگي، پر شدن و شور شدن آب چاه نيمه كه ناشي از فرسايش بادي و انتقال ذرات خاك و شوره سطح اراضي اطراف خواهد بود، دستگاه هاي مسوول بايد تا شعاع 3 كيلومتر در ساحل چاه نيمه به كاشت درخت و ايجاد فضاي سبز اقدام كنند كه البته اقدامات به عمل آمده از سوي دانشگاه در مجموعه چاه نيمه (از قبيل جلوگيري از فرسايش خاك و پر شدن مخازن چاه نيمه، ايجاد محيط زيست لازم براي حضور پرندگان كمياب و نادر مهاجر به منطقه، ايجاد چشم اندازهاي طبيعي مناسب، فراهم كردن زمينه لازم براي بهره برداري از پتانسيل اقتصادي منابع آب چاه نيمه و محيط اطراف آن، تغيير و پيشرفت سطح فرهنگ و زندگي عموم مردم منطقه كه نمي توان براي آن معادل ريالي محاسبه كرد) از مهم ترين منافع زيست محيطي اين طرح عظيم است.

با توجه به اهميت متمركز نمودن فعاليت هاي رشد و توسعه اقتصادي به سمت عدالت اجتماعي و كاهش فاصله ميان درآمدهاي طبقات و رفع محروميت از قشر كم درآمد و همچنين اهتمام به توسعه و عمران روستاها، توجه به معيشت روستاييان و با توجه به شرايط ويژه منطقه سيستان از نظر همجواري با كشورهاي افغانستان و پاكستان و همچنين ضعف شرايط توليدي و اقتصادي منطقه و كمبود فرصت هاي شغلي در بخش هاي مختلف كشاورزي، صنعتي و... دانشگاه زابل به كمك بستر مناسب و منحصر به فرد در مقايسه با ديگر دانشگاه هاي كشور و به تاييد بسياري از مسوولان بلندپايه نظام، در حركتي بي نظير، به تاسيس اين مجتمع اقدام كرده است كه از نظر وسعت و ويژگي هاي زيست محيطي و توسعه اي نه تنها در جنوب شرق بلكه در كل كشور نيز كم نظير است.

اين مجتمع بزرگ و كم نظير در كنار آب هاي فيروزه اي مخازن چاه نيمه سيستان در زميني به مساحت بيش از 5000 هكتار واقع شده است و در فهرست بزرگ ترين اردوگاه هاي فرهنگي پژوهشي جنوب شرق كشور قرار دارد. به دليل تنوع امكانات فراهم شده در اين مجموعه از قبيل باغ وحش (اولين باغ وحش تحقيقاتي كشور) موزه تاريخ طبيعي (تنها موزه تاريخ طبيعي در سطح استان)، ايجاد آسمان نما و رصدخانه، ميادين مختلف ورزشي، آسايشگاه هاي مجهز با ظرفيت 600 تا 800 نفر جمعيت، سوئيت هاي مجهز، كارخانه هاي سنتي، پارك جنگلي، آبنما، مزارع و باغات، ايستگاه هواشناسي تمام اتوماتيك، نهالستان با تنوع گل هاي زينتي و ديدني، كشت هاي خارج از فصل با استفاده از گلخانه و كشت تونلي، اجراي آبياري هاي تحت فشار (قطره اي، باراني و كوزه اي) در مزارع و باغات، طرح هاي پژوهشي باغ پسته، زيتون، خرما و انگور، پرورش شتر و گوسفند شرايط مناسب آموزشي، پژوهشي و فرهنگي تفريحي را براي دانشجويان، استادان، مردم و مسوولان ايجاد كرده است.
 

اين مجتمع با داشتن امكانات رفاهي مناسب و همچنين مكان هاي ديدني از قبيل باغ وحش، موزه تاريخ طبيعي و درياچه قو، مكان بسيار مناسبي براي گذراندن اوقات فراغت مردم منطقه و ديگر نقاط كشور كه از سيستان بازديد مي كنند، مي باشد به طوري كه فقط در ايام تعطيلات نوروزي سال 86 حدود 350 هزار نفر از مردم منطقه و ميهمانان از آن بازديد كردند.
    
پژوهش هاي نوين در يك مجموعه

مجتمع چاه نيمه شامل پژوهشكده هاي دام هاي خاص، كشاورزي و تالاب بين المللي هامون است .

استفاده مناسب از امكانات و پتانسيل هاي كشاورزي استان سيستان و بلوچستان كه به علت برخورداري از اقليم هاي متفاوت گرمسيري، نيمه گرمسيري، نيمه سردسيري، سردسيري و توانايي عرضه محصولات كشاورزي از قبيل موز، انبه، خربزه درختي، گياهان دارويي، گل، گياهان زينتي و همچنين توليد محصولات خارج از فصل، به هندوستان كوچك معروف است، از جمله ويژگي هاي منطقه چاه نيمه هستند. تغيير الگوي كشت منطقه با اجراي پروژه هاي آبياري قطره اي و كشت هاي گلخانه اي به منظور مقابله با اثرات ناشي از خشكسالي و استفاده از منابع آب و خاك از جمله اقدامات صورت گرفته در بخش كشاورزي در اين مجتمع بوده است . در حال حاضر و با تلاش پژوهشكده كشاورزي، گسترش باغات انگور اين منطقه از 2 هكتار به 200 هكتار رسيده است كه در اين ميان بايد ايجاد قلمستان انگور و كاشت درختان پسته و زيتون و آلوزرد، انجير، عناب و نخل را هم از ديگر اقدامات صورت گرفته طي 3 سال گذشته در بخش كشاورزي اين مركز دانست . همچنين با توجه به نقش گياهان دارويي كاشت بيش از 200 گونه گياهان دارويي ازقبيل چاي ترش، زردچوبه و زنجبيل، گسترش گلخانه ها از ديگر اقدامات صورت گرفته از سوي پژوهشكده كشاورزي هستند.

اجراي طرح پرورش شترمرغ يكي از قدامات موثر در پژوهشكده دام هاي خاص چاه نيمه است كه براي اولين بار و با همكاري مركز تحقيقات امور دام استان تهران به منظور اجراي انواع طرح هاي تحقيقاتي روي شترمرغ و سپس ترويج پرورش اين گونه غيرمرسوم در سطح منطقه و استان براي افزايش گوشت و درآمد روستاييان به اجرا درآمد كه در نوع خود بي نظير است.

در اين راستا، دانشگاه زابل تجربيات خود را به دانشگاه پاكستان نيز منتقل كرده است . به منظور احيا و اصلاح نژاد گاو سيستاني نيز طرح پرورش اين نوع دام اجرا شده است كه اين موضوع با توجه به خشكسالي هاي اخير در سيستان نقش شاياني در بهبود اقتصاد خانواده هاي روستايي منطقه داشته است . همچنين پرورش مرغ بومي و بوقلمون و ديگر پرندگان بومي از ديگر اقدامات صورت گرفته مجتمع پژوهشكده دام هاي خاص زابل در 3 سال اخير هستند.

مركز تحقيقات و باغ وحش پژوهشكده دام هاي خاص نيز در نوع خود بي نظير است؛ به طوري كه به عنوان تنها مركز داراي مجوز رسمي از سازمان محيط زيست در كشور است .

در اين مجتمع، گونه هاي نادر جانوري از قبيل خرس سياه وجود دارد كه در كل كشور فقط يك گونه كه آن هم در اين مجتمع است، ضمن آن كه همه حيوانات از قبيل تمساح پوزه كوتاه، شير آفريقايي، سنجاب، ببر، پلنگ، انواع مارها و پرندگان، در اين مركز نگهداري مي شود .

افزايش اميد به زندگي و تقويت انگيزه هاي سازندگي و سرمايه گذاري در منطقه يكي از دستاوردهاي مبارك مجتمع چاه نيمه است كه همه اين جذابيت ها موجب شده اند اين مجتمع نقش بسيار مهم در زندگي مردم و در بحث گردشگري در ايام مختلف سال بويژه نوروز داشته باشد؛ به طوري كه از سراسر كشور پذيراي مهمانان نوروزي است .